Αλλαγές στην Παιδεία

Σε αυτό το post θα ασχοληθούμε με το πιο σημαντικό ίσως πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία, με το ζήτημα της Παιδείας.

Γιατί είναι σημαντικό;

Έχει σημασία τι ακριβώς διδάσκονται τα παιδιά στα σχολεία; Επηρεάζει την ελληνική κοινωνία ο τρόπος διδασκαλίας και η διδακτέα ύλη στα σχολεία; Δεν είναι αυτά τα πράγματα κάτι standard;

Ας δούμε πρώτα τι εννοούμε όταν λέμε ότι η παιδεία μας επηρεάζει αρνητικά την ελληνική κοινωνία, την οικονομία, την πολιτική, τα… πάντα!

Μέσα από το σχολείο τα παιδιά αποκτούν μια νοοτροπία. Αυτή τη στιγμή η νοοτροπία είναι αυτή των παραδεδομένων αληθειών, της αποστήθισης, της νοσταλγίας για το παρελθόν και του δογματισμού.

Τι εννοώ με αυτό;

Ρίξτε μια ματιά στη διδασκαλία. Ο δάσκαλος - καθηγητής είναι φορέας της γνώσης, η οποία βρίσκεται στα βιβλία, και τη μεταβιβάζει στα παιδιά, που πρέπει να τη μάθουν.

Έτσι, τα παιδιά καλούνται να μάθουν απέξω ένα σωρό πράγματα, από την ιστορία και τα θρησκευτικά, μέχρι τη φυσική και τα μαθηματικά.

Και η νοοτροπία που περνάει στα παιδιά είναι πως η αλήθεια είναι μία, είναι γνωστή, και το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να τη μάθουμε.

Αυτό το σύστημα είναι βαθιά αντιπαραγωγικό. Και αυτό συμβαίνει γιατί η εποχή μας δεν ταιριάζει με τη νοοτροπία αυτή. Στην εποχή μας δεν υπάρχει πια η μία αλήθεια, δεν έχει νόημα η απομνημόνευση πληροφοριών, και η ζωή δε βασίζεται στην στασιμότητα, αλλά στη διαρκή αλλαγή.

Το παιδί συνηθίζει σε έναν τρόπο σκέψης που έχει ξεπεραστεί εδώ και πολύ καιρό. Αποκτά εφόδια που δε θα του χρειαστούν πουθενά. Τι να την κάνεις την απομνημόνευση, τη στιγμή που με δυο κλικ έχεις όλες τις πληροφορίες διαθέσιμες στην οθόνη σου; Γιατί να εξεταστεί σε πληροφορίες που δεν έχουν καμία χρησιμότητα στην πραγματική ζωή;

Και πάνω από όλα, γιατί να εθιστεί στη λογική ότι η Αλήθεια είναι μία, και το μόνο που έχει κανείς να κάνει, άμα δε βαριέται, είναι να την μάθει απέξω από αυτά που λένε και γράφουν οι μεγαλύτεροι;

Ποια νοοτροπία χρειάζεται ο νέος άνθρωπος στη σύγχρονη εποχή; Δε χρειάζεται μια νοοτροπία δημιουργικότητας, μια νοοτροπία ερωτήσεων, μια νοοτροπία διαλόγου και συζήτησης, μια νοοτροπία αξιολόγησης πηγών και επεξεργασίας πληροφοριών;

Στην εποχή μας οι αλλαγές σε όλα τα επίπεδα γίνονται με ραγδαίο ρυθμό. Και αλλαγές σημαίνει αμφισβήτηση της παραδεδομένης αλήθειας. Άμα δεν ασκούσαν κάποιοι δημιουργική κριτική, δε θα γίνονταν και αλλαγές. Αλλά για να ασκήσεις δημιουργική κριτική, πρέπει να αντιμετωπίζεις όλα τα ζητήματα ως θέματα ανοιχτά, να ξεκολλήσει η σκέψη σου από την κατοχή της μίας αλήθειας, να μάθεις να ανοίγεις θέματα και να εξερευνάς εναλλακτικές λύσεις.

Τέτοια νοοτροπία πρέπει να δίνει η εκπαίδευση στους νέους, γιατί με τέτοια νοοτροπία θα μπορούν να ζήσουν παραγωγικά στην εποχή μας και να μην είναι θεατές των εξελίξεων που συμβαίνουν αλλού.

Το πρόβλημα του Ελληνισμού αυτή τη στιγμή είναι να πάψει να είναι θεατής ενός πολιτισμού που δεν παράγει και να αρχίζει ο ίδιος να συνδιαμορφώνει τον σύγχρονο πολιτισμό. Αλλά για να γίνει αυτό χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας και αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο.

Είναι δύσκολο, γιατί την νοοτροπία που έχουμε τώρα την έχουμε αποκτήσει σε βάθος αιώνων. Και το ιστορικό βάθος του προβλήματος είναι άγνωστο σε αυτούς που καλούνται να χαράξουν πολιτική στον χώρο της Παιδείας. Άμα δεν έχεις κατανοήσει το πρόβλημα και τις διαστάσεις του, ό,τι και να κάνεις δε θα μπορέσεις να το επιλύσεις.

Μην έχετε αυταπάτες. Δεν μπορεί ένα τέλμα χιλίων και βάλε ετών να λυθεί από έναν τυχαίο υπουργό σε μια συνηθισμένη τετραετία. Χρειάζεται εθνικός συναγερμός και άνθρωποι που να καταλαβαίνουν τι συμβαίνει.

Με απλά λόγια, τι μπορεί να γίνει; Πώς θα αλλάξει η νοοτροπία;

Θα δώσω μερικά πρακτικά παραδείγματα για να μπείτε στο πνεύμα της διαφορετικής νοοτροπίας που χρειαζόμαστε. Και για να δείτε πως λύση στο πρόβλημα μπορεί να υπάρξει.

Ας ξεκινήσουμε με ένα μάθημα που δε σχετίζεται με την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια. Ένα μάθημα στο οποίο δε δίνουν οι μαθητές και οι γονείς πολύ σημασία. Τα Θρησκευτικά.

Αυτή τη στιγμή το σύστημα διδάσκει στα παιδιά ορισμένες "αλήθειες", τις οποίες τα παιδιά καλούνται να απομνημονεύσουν. Μαθαίνουν την ιστορία του Ισραήλ και της Εκκλησίας, στο "στόρυ" του Χριστιανισμού και κάποια λίγα στοιχεία για το "στόρυ" των άλλων θρησκειών. Τα παιδιά μαθαίνουν πράγματα απέξω για τις εξετάσεις και εκεί τελειώνει η ιστορία.

Πώς θα γινόταν το μάθημα με τη νέα νοοτροπία;

Καταρχάς τα παιδιά δε θα μάθαιναν τις παραδεδομένες αλήθειες των θρησκειών. Αυτά μπορούν να τα μάθουν στο σπίτι ή στο κατηχητικό. Το σχολείο δεν είναι χώρος για κατήχηση. Αυτό που πρέπει να γίνει στο μάθημα είναι τα παιδιά να προβληματιστούν. Να δημιουργήσουν. Να δουν πως τα ζητήματα είναι ανοικτά και όχι κλειστά.

Ας τους δώσουμε ένα ζήτημα ηθικής. Ας παραθέσουμε σκέψεις πάνω στο ζήτημα από Ιουδαίους θεολόγους, από Μουσουλμάνους Σούφι, από το Ταό, από Χριστιανούς ασκητές. Ας αφήσουμε τα παιδιά να προβληματιστούν από τις διαφορετικές αντιλήψεις. Ας τους ζητήσουμε τη δικιά τους γνώμη, γνώμη που θα έχουν διαμορφώσει μετά από προβληματισμό πάνω σε αυτά που λένε άνθρωποι διαφορετικοί, ο καθένας από τη δικιά του μοναδική οπτική γωνία.

Σε αυτή την περίπτωση το παιδί έχει μάθει να δημιουργεί. Μπορεί η διατύπωση μιας πρωτότυπης γνώμης να μη σας φαίνεται και τρομερή δημιουργία, αλλά είναι μια απίστευτη ρήξη με το παρελθόν, ένα τεράστιο άλμα προς τα εμπρός. Εκεί που είχαμε παπαγαλία της μιας αλήθειας, τώρα έχουμε πολυφωνία. Εκεί που είχαμε αποστήθιση, τώρα έχουμε προβληματισμό. Εκεί που η εξέταση γινόταν πάνω σε συγκεκριμένες αλήθειες, εδώ έχουμε δημιουργία πρωτότυπης σκέψης.

Ας περάσουμε στην Ιστορία. Τώρα τα παιδιά βλέπουν την ιστορία σαν μια αλληλουχία γεγονότων. Τι νόημα έχει αυτό; Αν βλέπεις έτσι την ιστορία, γίνεσαι θεατής όταν άλλοι παράγουν τις συνθήκες για τον κόσμο που εσύ ζεις. Αν όμως τα παιδιά αποκτήσουν μια δημιουργική σχέση με την ιστορία, τότε θα μπορέσουν να φτιάξουν τα ίδια το μέλλον τους και να αλλάξουν το παρόν τους.

Γιατί να μάθεις απέξω ιστορικά γεγονότα τη στιγμή που μπορείς να βρεις ό,τι θες στο Internet; Πού θα σου χρειαστεί ο Βουλγαροκτόνος και ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος;

Άμα η διδασκαλία της ιστορίας γίνεται με αυτόν τον τρόπο, ο νέος μαθαίνει να κοιτάζει πίσω. Και φτάνουμε να έχουμε debate για τις εκλογές του 2009 και να ρωτάνε οι δημοσιογράφοι για τους… Βαλκανικούς Πολέμους! Έχουμε κολλήσει στο παρελθόν και πρέπει επειγόντως να ξεκολλήσουμε!

Δε σου λέω να αρνηθείς την ιστορία σου. Δε σου λέω να ξεχάσεις την ιστορία σου. Σου λέω να τη δεις δημιουργικά, να προβληματιστείς, να ανοίξεις τις κλειστές αλήθειες και να κοιτάξεις μπροστά με δυναμισμό!

Πώς θα γίνει αυτό; Αν αντί να παπαγαλίζεις πως η Θεσσαλονίκη είναι Ελληνική προβληματιστείς πάνω στο πώς φτάσαμε στην Θεσσαλονίκη να μένουν… Πόντιοι και Πελοποννήσιοι! Και βέβαια η Θεσσαλονίκη είναι Ελληνική. Αλλά ξεκόλλα από αυτό και άρχισε να σκέφτεσαι σοβαρά πάνω στις πληθυσμιακές αλλαγές που έγιναν από τότε που την κατέλαβαν οι Τούρκοι μέχρι μετά την απελευθέρωση. Δες τις μετακινήσεις των πληθυσμών. Προβληματίσου πάνω στο τι σημαίνει αυτό.

Θες ένα παράδειγμα;

Ναι, η Θεσσαλονίκη είναι Ελληνική. Αλλά άμα ο στρατός είχε ακολουθήσει τον Κωνσταντίνο στο Μοναστήρι και όχι τον Βενιζέλο που πάλευε με νύχια και με δόντια να φτάσουμε στην Θεσσαλονίκη πριν τους Βούλγαρους που ήταν ήδη καθοδόν, θα ήταν σήμερα Ελληνική η Θεσσαλονίκη;

Και δεν είναι μόνο τα "καυτά" ζητήματα της εξωτερικής μας πολιτικής. Μαθαίνει ο νέος μας ένα σωρό πράγματα, αλλά δεν μας δίνει τη δικιά του γνώμη για την ιστορία. Λες και τα βιβλία του σχολείου να είναι… Αγία Γραφή! Πού είναι ο κοινωνικός προβληματισμός για το Βυζάντιο; Πού είναι η σκέψη πάνω στις νομικές μεταρρυθμίσεις των Ρωμαίων;

Αν μάθεις απλώς τα γεγονότα δεν έγινε και τίποτα. Τα γεγονότα υπάρχουν και σε βιβλία και στο Internet. Αν όμως προβληματιστείς πάνω στα γεγονότα, τότε έχεις όπλα για να αντιμετωπίσεις τα προβλήματα του σήμερα. Έχεις τον προβληματισμό. Έχεις την κριτική σκέψη. Έχεις τη δημιουργικότητα. Αυτά είναι τα εργαλεία που έχει ανάγκη η εποχή μας. Και όχι να ξέρεις πότε έγινε η Ναυμαχία του Ναυαρίνο!

Και το κακό είναι πως αυτή η νοοτροπία της αποστήθισης περνάει και στις θετικές επιστήμες. Μάθε απέξω νόμους φυσικής, μάθε απέξω θεωρήματα στα μαθηματικά, μάθε την απόδειξη όπως την έχει το βιβλίο, λύσε ένα εκατομμύριο ασκήσεις μέχρι να τα μάθεις όλα απέξω και να μπορείς να λύσεις και τις ασκήσεις που θα σου βάλουν στις εξετάσεις…

Το σύστημα είναι βαθιά προβληματικό. Το είπα πριν και το επαναλαμβάνω.

Πού είναι ο ενθουσιασμός για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η φύση; Πού είναι η συνειδητοποίηση ότι απλά φαινόμενα έχουν τεράστιο ενδιαφέρον; Πού είναι ο προβληματισμός πάνω στη φύση και την τεχνολογία, ένας προβληματισμός που θα μας βοηθήσει ως Ελλάδα να έχουμε σημαντική προσφορά στις θετικές επιστήμες;

Τι νόημα έχει ο φορμαλισμός στο Λύκειο; Ναι, ο φορμαλισμός έχει τεράστια σημασία στις επιστήμες, αλλά άφησέ τον για αυτούς που σπουδάζουν τις επιστήμες στα Πανεπιστήμια. Δεν έχει καμία πρακτική αξία ένας μαθητής Λυκείου να λύνει με τον σωστό τρόπο προβλήματα ταλαντώσεων! Πού θα του χρειαστούν αυτά τα πράγματα; Και εκεί που πρέπει να του δώσεις γερές γνώσεις, στα Αγγλικά, στους Υπολογιστές, να μην του δίνεις τίποτα!

Να σταματήσουμε επιτέλους να φορτώνουμε τους νέους ανθρώπους με πράγματα που δε θα τους χρειαστούν πουθενά, και να τους δώσουμε τα εφόδια που έχουν ανάγκη. Όχι στις απόλυτες αλήθειες, στις απαντήσεις, στην αποστήθιση, στα γεγονότα, στα θέματα taboo. Ναι στη δημιουργικότητα, τον διάλογο, την κριτική σκέψη, τις ερωτήσεις, τα ανοιχτά ζητήματα, τον προβληματισμό, την πολυφωνία. Όχι στο μίζερο σχολείο. Ναι στο σχολείο που λαμβάνει υπόψη του το αίσθημα των παιδιών.