Τι συμβαίνει;

Τους τελευταίους μήνες έχουν γίνει μεγάλα βήματα εκσυγχρονισμού της Ελλάδος, στον τομέα της διαφάνειας, της δημοκρατίας και της λογοδοσίας.

Βέβαια, το ότι με τα βήματα αυτά η Ελλάδα αλλάζει και η δημοκρατία εμπεδώνεται, δεν είναι κάτι που το αντιλαμβάνονται όλοι. Αυτό είναι φυσικό. Άλλωστε, σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο παρελθόν, βλέπουμε πολύ κόσμο να μην αντιλαμβάνεται τη σημασία σημαντικών μεταρρυθμίσεων ή ακόμα και να τις αντιμάχεται.

Μιλάω για στάσεις της κυβέρνησης Παπανδρέου, όπως το "όλες οι υπογραφές στο διαδίκτυο", τη δημόσια παρακολούθηση της υλοποίησης του προγράμματος σταθερότητας, τη διερεύνηση των σκανδάλων από τη Βουλή, ή τα ανοιχτά υπουργικά συμβούλια. Η λίστα είναι αρκετά μεγάλη. Και ακόμα μεγαλύτερη είναι η λίστα με τις αλλαγές που έρχονται, όπως είναι ο νέος εκλογικός νόμος.

Όμως η παρούσα κυβέρνηση δεν είναι μια "κυβέρνηση καιρού ειρήνης". Ανέλαβε την εξουσία σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο για τον τόπο. Η προηγούμενη κυβέρνηση διπλασίασε τη μισθοδοσία των δημοσίων υπαλλήλων αυξάνοντας τον αριθμό τους, αύξησε το χρέος κατά πενήντα τοις εκατό, έδωσε ψευδή στοιχεία σχετικά με το μέγεθος του ελλείμματος και παραπλάνησε τους πολίτες, τους εταίρους μας και τους δανειστές μας. Και εγκατέλειψε την εξουσία για να μην πληρώσει τον λογαριασμό, για να μη διαχειριστεί τη χρεωκοπία των πολιτικών της, για να μην στιγματιστεί ιστορικά από την νέα, οικονομική αυτή τη φορά, Μικρασιατική Καταστροφή που ερχότανε.

Η βόμβα πέρασε στα χέρια της κυβέρνησης Παπανδρέου. Και αυτός κατάφερε να διεθνοποιήσει το πρόβλημα, να κινητοποιήσει την Ευρώπη και να την πείσει να αποφασίσει μέτρα που προχωρούν μπροστά την ευρωπαϊκή ενοποίηση, ώστε η απλή νομισματική ενοποίηση να βαδίσει στην κατεύθυνση της οικονομικής ενοποίησης. Τα επιτεύγματα του Παπανδρέου στο διεθνές επίπεδο είναι ιστορικής σημασίας, τόσο για την ίδια την Ευρώπη όσο και για την Ελλάδα.

Η δε κοινωνία έμεινε άφωνη με το μέγεθος του προβλήματος, ένα πρόβλημα το βάθος του οποίου δεν έχουν ακόμα αντιληφθεί οι περισσότεροι συμπολίτες μας. Όπως δεν έχουν αντιληφθεί και την περίπλοκη φύση του πολέμου αυτού.

Δυστυχώς, η δημόσια ζωή κυριαρχείται από εύκολες λύσεις που υποκαθιστούν την σοβαρή ανάλυση που θα έπρεπε να λαμβάνει χώρα. Η σοβαρή ανάλυση προϋποθέτει γνώσεις, σκληρή δουλειά, κριτική σκέψη και διάλογο. Όμως, στα δημόσια πράγματα, έχουμε εθιστεί σε επιπολαιότητες, σε συζητήσεις επιπέδου καφενείου, σε γνώμες που προκύπτουν από ασυνείδητους μηχανισμούς, αντί για λογικούς συλλογισμούς.

Θα προσπαθήσω να πω μερικά πράγματα, από αυτά που έχω καταλάβει εγώ, για το τι ακριβώς συμβαίνει, για το ποιος φταίει και οδηγηθήκαμε σε αυτή την κρίση.

Κάποιοι θα πουν πως φταίει ο καπιταλισμός. Και έχουν δίκιο. Ο καπιταλισμός δεν είναι ένα απέραντο δωρεάν πάρτυ. Είναι ένα σύστημα που, όπως και η ζωή, έχει τις σκληρές του πλευρές, που η ευκαιρία και η κρίση πάνε χέρι-χέρι, που η καταστροφή κάποιων και η άνοδος κάποιων άλλων αποτελούν όψεις του ίδιου νομίσματος.

Παρόλα αυτά, ο καπιταλισμός είναι το μοναδικό σύστημα στον πλανήτη που λειτουργεί και επιτρέπει σε τόσο πολλούς ανθρώπους να ζουν μια αξιοπρεπή ζωή, με ελευθερία, δημοκρατία και οικονομική ανεξαρτησία. Αν κάποιος πιστεύει σε άλλη εναλλακτική λύση, ας μας την δείξει. Ας μας πει πού στον πλανήτη εφαρμόζεται αυτό το σύστημα που είναι καλύτερο από τον καπιταλισμό.

Κάποιοι άλλοι θα πουν πως φταίνε οι οικονομολόγοι, όλοι εκείνοι οι αναλυτές που δεν είχαν υποψιαστεί ότι και τα κράτη μπορούν να χρεοκοπήσουν, ότι τα οικονομικά μέτρα που παίρνονταν για να επιλύσουν άλλες κρίσεις απλά μετέθεταν το πρόβλημα στη σφαίρα του χρέους, με αποτέλεσμα τώρα να αντιμετωπίζουν πολλά κράτη πρόβλημα.

Και θα έχουν δίκιο. Μέχρι τώρα η αγορά των ομολόγων θεωρείτο βαρετή, ήρεμη, αξιόπιστη. Και ξαφνικά αποδείχτηκε παράξενη, ασταθής, αβέβαιη. Όταν τα δόγματα καταρρέουν και τα μοντέλα αποδεικνύονται τραγικά ανεπαρκή, μέρος της ευθύνης αναλογεί στους αναλυτές, που, αγνοώντας την πραγματική οικονομία, έχτιζαν ιδεολογικά κάστρα στην άμμο.

Ούτε όμως και οι δανειστές αξιολόγησαν σωστά το ρίσκο. Επένδυσαν σε επικίνδυνα ομόλογα υποεκτιμώντας τον κίνδυνο. Δε λειτούργησαν όπως έπρεπε και φταίνε για αυτό. Και ο καπιταλισμός δε συγχωρεί εύκολα αυτούς που δεν εκτιμούν σωστά τα ρίσκα που παίρνουν.

Οι δε εταίροι μας, εκείνοι δηλαδή που θα έπρεπε να έχουν πλήρη εποπτεία της οικονομικής κατάστασης, άφησαν τη χώρα να εκτροχιαστεί δημοσιονομικά, επαναπαυμένοι σε πλαστά νούμερα και δόγματα. Δεν ενέργησαν υπεύθυνα, δεν έδωσαν τη σημασία που έπρεπε, δεν ενδιαφέρθηκαν για στοιχειώδεις κανόνες της Ένωσης.

Και, για να μην πει κανείς πως ξέχασα τους Γερμανούς, θα πω πως φταίνε και οι Γερμανοί, γιατί δεν μπορούν να ξεκολλήσουν από τον φόβο που τους προκαλεί η δημοσιονομική ασυδοσία και η νομισματική αστάθεια, μιας και μια οικονομική κρίση έδωσε τη σπίθα για να πυροδοτηθεί η βόμβα του φασισμού από τους Ναζί. Ο τρόμος για την επανάληψη της ιστορίας τους εμποδίζει από το να αναλάβουν το ρίσκο και να προχωρήσουν γοργά στην ευρωπαϊκή ενοποίηση δείχνοντας πλήρη αλληλεγγύη στις ευρωπαϊκές χώρες.

Αν, τώρα, στρέψουμε το βλέμμα μας στο εσωτερικό, θα δούμε πως οι συνθήκες στην χώρα μας ήταν αρκετά άσχημες για αιώνες. Φτώχεια, έλλειψη μόρφωσης, χωρίς δυτικούς θεσμούς, χωρίς τα μέσα, και, πάνω από όλα, χωρίς τη νοοτροπία που οδήγησε τους λαούς της Δύσης στο σημείο οικονομικής, πολιτισμικής και πολιτικής ευημερίας στο οποίο έφτασαν.

Στο εσωτερικό θα δούμε και τον κύριο φταίχτη, τους ίδιους τους Έλληνες.

Όταν κλείνεις τα Πανεπιστήμια και τα σχολεία για όσο καιρό θέλεις, όταν αντιδράς σε προσπάθειες εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού συστήματος, εσύ μόνος σου υποβαθμίζεις την Παιδεία που παίρνεις.

Όταν αποτελείς μέρος της μαύρης οικονομίας, όταν κατακρατάς τον ΦΠΑ αντί να τον αποδίδεις στο κράτος, όταν υπερκοστολογείς τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρεις, όταν προσπαθείς να αποφύγεις τις εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία, όταν προσπαθείς να παρακάμψεις τους νόμους του κράτους, εσύ ο ίδιος αποτελείς μέρος του προβλήματος.

Όταν στηρίζεις ανίκανους και φαύλους πολιτικούς, όταν δεν ενημερώνεσαι και δε σκέφτεσαι κριτικά για τα πολιτικά πράγματα, όταν υποτάσσεσαι στο μέσο για να παρακάμψεις την αξιοκρατία, όταν σταματάς προσπάθειες εκσυγχρονισμού, τότε εσύ ευθύνεσαι για το τέλμα στο οποίο βρισκόμαστε.

Η κρίση έφερε πολλά ζητήματα στην επιφάνεια. Και από ό,τι φαίνεται, δεν έχουμε την πολυτέλεια να μην τα επιλύσουμε με σοβαρότητα και υπευθυνότητα.